අද (අප්‍රේල් 19) සිට ජූනි 1 අතර සති හයක් පුරා පැවැත්වීමට නියමිත ඉන්දියාවේ 2024 මහ මැතිවරණය ලොව මෙතෙක් දැකගත හැකිවනු ඇති විශාලතම මැතිවරණය වනු ඇත.
අග්‍රාමාත්‍ය නරේන්ද්‍ර මෝදි තුන්වන වරටත් අඛණ්ඩව ජයග්‍රහණය කිරීමට බලාපොරොත්තු වන නමුත් විරුද්ධ පක්ෂ පවසන්නේ, ඔහු බලයේ සිටියහොත් ඉන්දියානුවන්ට බොහෝ අයිතීන් අහිමි වීම්වලට මුහුණ දීමට සිදුවනු ඇති බව ය.
නරේන්ද්‍ර මෝදිගේ භාරතීය ජනතා පක්ෂයට (BJP) එරෙහිව නැගී සිටින පක්ෂ මොනවා ද ?
මෑත කාලීන මත විමසුම් පෙන්වා දෙන්නේ, මෝදිගේ භාරතීය ජනතා පක්ෂය (BJP) සහ එහි මිත්‍ර පක්ෂ ඉන්දීය පාර්ලිමේන්තුවේ පහළ මන්ත්‍රී මණ්ඩලය වන ලෝක් සභාව සඳහා වන මැතිවරණය තුන්වන වරටත් ජයග්‍රහණය කරනු ඇති බව ය.
ලෝක් සභාව විසින් අගමැතිවරයා තෝරා ගනු ලබන අතර, ඔහු විසින් පෙරළා රජයේ ඇමතිවරුන් කවුරුන් ද යන්න තෝරා ගනු ලබයි.
2019 මැතිවරණයේදී භාරතීය ජනතා පක්ෂය ආසන 303ක් දිනාගත් අතර, එය පක්ෂ සන්ධානය වන ජාතික ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සන්ධානය (National Democratic Alliance) සමස්ත ආසන 352ක් ලබා ගත්තේ ය.
2024 වසරේදී ප්‍රධාන අභියෝගය පැමිණෙන්නේ, විශාලතම විරුද්ධ පක්ෂය වන ඉන්දීය ජාතික කොංග්‍රසය (Indian National Congress) ප්‍රමුඛ දේශපාලන පක්ෂ සන්ධානයකිනි.
Indian National Developmental Inclusive Alliance (කෙටියෙන් “India”) යන සන්ධානය පිහිටුවීම සඳහා පක්ෂ 24කට වැඩි ගණනක් එයට සම්බන්ධ වී ඇත.
මෙම කණ්ඩායමේ සිටින ප්‍රධාන දේශපාලනඥයන් අතරට කොංග්‍රස් පක්ෂයේ සභාපති මල්ලිකාර්ජුන් ඛර්ගේ සහ හිටපු අගමැති රජිව් ගාන්ධිගේ දරුවන් වන රාහුල් හා ප්‍රියංකා ගාන්ධි ද ඇතුළත් වෙති.
ඔවුන්ගේ මව වන සෝනියා ගාන්ධි ප්‍රබල විපක්ෂ නායිකාවක වන නමුත් 2019 වසරේදී මෙන් ඇය ප්‍රබල ලෙස මැතිවරණ ප්‍රචාරක කටයුතු සිදු කරනු ඇතැයි අපේක්ෂා නොකෙරේ.
තවත් වැදගත් ප්‍රාදේශීය පක්ෂ කිහිපයක් සමග එක්ව සිටින දිල්ලියේ පාලන බලය හිමි ආම් ආද්මි පක්ෂය (AAP) ද මෙම සන්ධානයේ කොටස්කරුවෙකි.
දූෂණ චෝදනා එල්ල කරමින් එම පක්ෂයේ නායකයන් තිදෙනෙකු පසුගිය දා අත්අඩංගුවට ගැනිණි.
මෝදි සහ භාරතීය ජනතා පක්ෂය තමන්ට එරෙහිව දේශපාලන පළිගැනීමක් සිදු කරන බවට AAP පක්ෂය චෝදනා කරන නමුත් එම චෝදනා භාරතීය ජනතා පක්ෂය ප්‍රතික්ෂේප කරයි.
ඉන්දීය මහ මැතිවරණය වැදගත් වන්නේ ඇයි?
චීනයට එරෙහි තම මිත්‍ර රටක් ලෙස ඉන්දියාව නැගී සිටිනු දැකීමට අවශ්‍ය අමෙරිකා එක්සත් ජනපදය සමග ඇති සමීප සබඳතා සහ රටේ වර්ධනය වන ආර්ථිකයට ස්තුතිවන්ත වන්නට ගෝලීය වශයෙන් ඉන්දියාවේ ස්ථාවරත්වය ඉහළ ගොස් ඇතැයි මෝදිට පැවසිය හැකි ය.
ඔහු මෑතකදී ඉන්දියාවේ අධික ලෙස දුගී බවින් පෙළෙන මිලියන 800කට නොමිලේ ධාන්‍ය ලබා දෙන සහ අඩු ආදායම්ලාභී පවුල්වල කාන්තාවන්ට ඉන්දීය රුපියල් 1,250 ක (ඩොලර් 16, පවුම් 12) මාසික දීමනාවක් ලබා දෙන ශුභසාධන යෝජනා ක්‍රම හඳුන්වා දී ඇත.
තම ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශනය හරහා කොංග්‍රස් පක්ෂය තර්ක කරන්නේ, විශේෂයෙන් ම තරුණයින් අතර විරැකියාව ඉහළ මට්ටමක පවතින බව ය.
තව ද ඔවුහු ඒ හරහා [ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශනය] කාන්තාවන් සඳහා ශුභසාධන ගෙවීම් ඉහළ දැමීම, අමතර රජයේ රැකියා මිලියන තුනක් සහ පාසල් අධ්‍යාපනය අවසන් කළ ගිය අය සඳහා ආධුනිකයෙකු ලෙස රැකියාවල නිරත වීමට වැඩි වශයෙන් අවස්ථා ලබා දෙන බවට පොරොන්දු වෙති.
එමෙන් ම ඉන්දියාව “ඒකාධිපතිවාදයට තල්ලු වී යාම” නතර කරන බවට ද ඒ හරහා පොරොන්දු වේ.
සුළු ජන කණ්ඩායම් පවසන්නේ, ඔවුන් බොහෝ විට වෙනස් කොට සැලකීම්වලට සහ පහර දීම්වලට මුහුණ දෙන බව ත්, ඔවුන්ට මෝදිගේ පාලනය යටතේ “දෙවන පන්තියේ” පුරවැසියන් ලෙස ජීවත් වීමට සිදුව ඇති බව ත් ය. එය භාරතීය ජනතා පක්ෂය ප්‍රතික්ෂේප කරන චෝදනාවකි.
ජාත්‍යන්තර වශයෙන් සිවිල් නිදහස වෙනුවෙන් හඬ නගන කණ්ඩායමක් වන ‘ෆ්‍රීඩම් හවුස්’ (Freedom House) පවසන්නේ, භාරතීය ජනතා පක්ෂ රජයේ ක්‍රියාකලාපය ගැන ප්‍රශ්න කරන මාධ්‍යවේදීන් සහ අනෙක් පිරිස් හිරිහැරයට ලක් වීම් වඩ වඩා ත් ඉහළ ගොස් ඇති බව ය. ඔවුන් ඉන්දියාව හඳුන් වන්නේ, “අර්ධ වශයෙන්” පමණක් “නිදහසක්” ඇති රටක් ලෙස ය.
මැතිවරණය පැවැත්වෙන දින මොනවා ද? ඒ සඳහා මෙතරම් කාලයක් ගත වන්නේ ඇයි?
ඡන්ද විමසීම මැතිවරණ දින හතක් පුරා විවිධ ප්‍රදේශවල සිදු වේ: එනම් අප්‍රේල් 19, අප්‍රේල් 26, මැයි 7, මැයි 13, මැයි 20, මැයි 25 සහ ජූනි 1 වන දා දක්වා මැතිවරණය පැවැත්වෙනු ඇත.
ප්‍රතිඵල ජූනි 4 වන දා ප්‍රකාශයට පත් කෙරෙනු ඇත.
ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීම එක ම දිනක නොපවත්වා දින කිහිපයක කඩින් කඩ පවත්වන්නේ, රට පුරා ඇති ඡන්ද මධ්‍යස්ථාන ආරක්ෂා කිරීමට ආරක්ෂක නිලධාරීන්ට හැකියාව ලබා දීමට ය.
ඉලෙක්ට්‍රොනික ඡන්ද යන්ත්‍ර මිලියන ගණනක් භාවිත කරනු ඇති අතර එමගින් ජනතාවට අපේක්ෂකයින් තෝරා ගැනීමට හෝ “ඉහත කිසිවෙකු නොවේ” යන්න තෝරා ගැනීමට ඉඩ සලසයි.
ලෝක් සභාව සඳහා සාමාජිකයින් තෝරා ගැනීමට පැවැත්වෙන මැතිවරණදී ඡන්දය භාවිත කළ හැක්කේ කාට ද ?
බිලියන 1.4 ක ජනගහනයක් සිටින ඉන්දියාව ලෝකයේ වැඩිම ජනගහනය සහිත රට වන අතර ඔවුන්ගෙන් මිලියන 969 කට මෙවර මැතිවරණයේදී ඡන්දය ප්‍රකාශ කළ හැකිය. එය දළ වශයෙන් ගෝලීය ජනගහනයෙන් අටෙන් එකකි.
ඡන්ද දායකයින් ඉන්දීය පුරවැසියන් විය යුතු ය. ඔවුන්ගේ වයස අවුරුදු 18 හෝ ඊට වැඩි විය යුතු අතර ඔවුන්ගේ නම් ඡන්ද හිමි නාමලේඛනයේ තිබිය යුතු ය. ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීම සඳහා ඔවුන්ට හැඳුනුම්පතක් ද අවශ්‍ය වනු ඇත.
විදේශයන්හි වෙසෙන මිලියන 13.4ක ඉන්දියානු පුරවැසියන්ට ද ඡන්දය ප්‍රකාශ කළ හැකි නමුත් ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට ලියාපදිංචි වී ඔවුන් නැවත ඉන්දියාවට පැමිණිය යුතු ය.
තෝරා පත් කර ගන්නා මන්ත්‍රීවරුන් 543 දෙනෙකු ලෝක් සභාව තුළ සිටින අතර තනි පක්ෂයකට හෝ සන්ධානයකට බහුතරයක් ලබා ගැනීමට අවම වශයෙන් ආසන 272ක් අවශ්‍ය වේ.
ලෝක් සභාවේ මන්ත්‍රීවරු තනි ඡන්ද කොට්ඨාසයක් නියෝජනය කිරීම සඳහා පස් අවුරුදු ධූර කාලයක් සඳහා තේරී පත් වෙති. ජයග්‍රාහකයා වැඩි ම ඡන්ද ලබා ගන්නා අපේක්ෂකයා වේ.
“උපලේඛනගත කුල” සහ “උපලේඛනගත ගෝත්‍ර” ලෙස හඳුන්වන මන්ත්‍රීවරුන් සඳහා ආසන 131ක් වෙන් කර ඇත. මොවුන් පීඩිත කණ්ඩායම් ලෙස නිල වශයෙන් පිළිගත් කණ්ඩායම් වන අතර ඔවුහු ඉන්දියාවේ ජනගහනයෙන් හතරෙන් එකක් පමණ නියෝජනය කරති.
ඉන්දියාව ද ආසනවලින් තුනෙන් එකක් කාන්තාවන්ට වෙන් කිරීමේ නීතියක් සම්මත කර ගෙන ඇති නමුත් මෙය වසර කිහිපයක් යනතුරු බලාත්මක නොවේ.
ඉන්දියාව පුරා ප්‍රකාශ කෙරෙන සියලු ම ඡන්ද එක්රැස් කර ගන්නේ කෙසේ ද?
ඉන්දියාව වර්ග සැතපුම් මිලියන 1.3ක (වර්ග කිලෝමීටර මිලියන 3.3) ක්ෂේත්‍රඑලයකින් යුක්ත වන අතර මැතිවරණ නීතිරීතිවලට අනුව, සෑම මිනිස් වාසයක් ආසන්නයේ ම ඡන්ද මධ්‍යස්ථානයක් තිබිය යුතු ය.
2019 මැතිවරණයේදී ගුජරාටයේ ගිර් ජාතික වනෝද්‍යානයේ දුෂ්කර ප්‍රදේශයක දිවි ගෙවූ එක් මිනිසෙකු සඳහා පමණක් පිහිට වූ ඡන්ද මධ්‍යස්ථානයක් තිබිණි.
2024 මැතිවරණයේදී, එනම් මෙවර මැතිවරණයේදී තනි කාන්තා ඡන්ද දායකයෙකුගේ ඡන්දය එකතු කර ගැනීම සඳහා නිලධාරීන් ඊසාන දිග ඉන්දියාවේ අරුනාචල් ප්‍රදේශ් ප්‍රාන්තයේ පිහිටි ගම්මානයක් වෙත සැතපුම් 24ක (කිලෝමීටර් 39ක්) දුරක් පා ගමනින් යනු ඇත.