2024 මහ මැතිවරණය නොවැම්බර් 14 වන දා පැවැත් වීමට කටයුතු යොදා තිබේ.
ඉදිරි වසර 5 සඳහා රටේ දිශානතිය තීරණය කිරීම රඳා පවතින පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරුන් 225 දෙනෙකු තෝරා පත් කර ගැනීම මෙම මැතිවරණය මගින් සිදු වේ.
2022 වසරේ රටේ ඇතිවූ දැවැන්ත ආර්ථික අර්බුදයෙන් පසු සහ ඉකුත් සැප්තැම්බර් මස පවත්වන ලද ජනාධිපතිවරණයෙන් පසු පැවැත්වෙන පළමු මහ මැතිවරණය මෙය යි.
මෙවර ඡන්ද සටනට සහභාගී වන සමස්ත අපේක්ෂකයින් සංඛ්‍යාව 8,821කි. අපේක්ෂකයින් 469 දෙනෙක් ජාතික ලැයිස්තුවෙන් ඉදිරිපත් වෙති.
ආණ්ඩුවේ ව්‍යුහය
ශ්‍රී ලංකාවේ ආණ්ඩුව ක්‍රියාත්මක වන්නේ අර්ධ-ජනාධිපති රාමුවක් තුළ වන අතර එහිදී ජනාධිපතිවරයා විසින් පත් කරන ලද අගමැතිවරයෙකු සහ අගමැතිවරයා විසින් යෝජනා කරන ලද කැබිනට් මණ්ඩලයක් සමග වැඩ කරන අතර ජනාධිපතිවරයා විධායක බලයක් දරයි.
සමානුපාතික නියෝජන ක්‍රමය
පක්ෂ විසින් මැතිවරණ කොට්ඨාසය (මැතිවරණ දිස්ත්‍රික්කය) තුළ ලබා ගන්නා ලද මුළු ඡන්ද සංඛ්‍යාවට අනුපාතයක් ලෙස මන්ත්‍රී ධූර බෙදී යාමේ ක්‍රමවේදය සමානුපාතික නියෝජන ක්‍රමය වේ.
එමගින් විශාල බලයක් සහිත ආණ්ඩු බිහිවීම වළක්වාලයි.
මැතිවරණ දිස්ත්‍රික්කයක් තුළ මන්ත්‍රී ධූරයක් දිනා ගත නොහැකි වුවත්, ජාතික ලැයිස්තු මන්ත්‍රී ධූරවලට පක්ෂ හෝ ස්වාධීන කණ්ඩායම් දිවයිනේ ම ලබා ගත් ඡන්ද සංඛ්‍යාව සලකා බලන බැවින් කුඩා පක්ෂවලට ද නියෝජනයක් ලබා ගැනීමේ අවස්ථාව හිමි වේ.
ඡන්දය ක්‍රියාත්මක වන්නේ කෙසේ ද?
මහ මැතිවරණයේදී මැතිවරණ කොට්ඨාස මට්ටමින් මන්ත්‍රීවරුන් 160 දෙනෙකු තෝරා පත් කර ගන්නා අතර (මැතිවරණ කොට්ඨාස 22ක් ඇති අතර ඒවා මැතිවරණ දිස්ත්‍රික්ක ලෙස ද හඳුන්වයි) අතර තවත් මන්ත්‍රීවරුන් 36 දෙනෙක් පළාත් පදනමින් තෝරා පත් කර ගැනෙති.
මීට අමතරව එක් එක් දේශපාලන පක්ෂ ලබා ගන්නා ඡන්ද සංඛ්‍යාව අනුව ඔවුන්ට හිමි ජාතික ලැයිස්තු මන්ත්‍රී ධූර 29ක් සඳහා මන්ත්‍රීවරුන් පත් කරනු ලබන්නේ, ඒ ඒ පක්ෂ හිමිකර ගන්නා ප්‍රසාද මන්ත්‍රී ආසන සංඛ්‍යාව අනුව ය.
බහුතර ආණ්ඩුවක් පිහිටුවීම සඳහා දේශපාලන පක්ෂයක් මන්ත්‍රී ආසන 113ක් හිමිකර ගත යුතු වේ.
මන්ත්‍රී ධූර බෙදී යන ආකාරය
මහ මැතිවරණය සඳහා තරඟ කරන අපේක්ෂකයන්ගේ ආසන 225 බෙදී යන්නේ සෘජු මහජන ඡන්දයෙන් මන්ත්‍රීවරු 196ක් සහ ජාතික ලැයිස්තුවෙන් මන්ත්‍රීවරු 29ක් ලෙසයි.
සෘජු මහජන ඡන්දයෙන් පත් වන මන්ත්‍රීන් 196 දෙනාගෙන් මන්ත්‍රීවරු 160ක් කොට්ඨාස මට්ටමින් තේරී පත් වන අතර මන්ත්‍රීන් 36 දෙනෙක් එක් පළාතකට මන්ත්‍රී ධූර 4 බැගින් බෙදී යයි.
එක් එක් දිස්ත්‍රික්කය අනුව ලියාපදංචි ඡන්ද දායකයින් සංඛ්‍යාව
මිලියන 17ක් වන ශ්‍රී ලංකාවේ සමස්ත ඡන්ද දායකයින් අතරින් වැඩි ම ඡන්ද දායකයින් සංඛ්‍යාව ගම්පහ දිස්ත්‍රික්කයෙන් ලියාපදිංචි වී ඇති අතර, කොළඹ සහ කුරුණෑගල දෙවන සහ තෙවන ස්ථානවල පසු වෙයි.
ඔවුන් අතරින් මිලියන 4ක් ලියාපදිංචි වී ඇත්තේ, බස්නාහිර පළාතේ දිස්ත්‍රික්ක තුන නියෝජනය කරමිනි.
ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීම
ඡන්ද දායකයාට පක්ෂකයට හෝ ස්වාධීන කණ්ඩායමට සිය ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට හැකි ය.
ඉන්පසු එම පක්ෂයේ හෝ ස්වාධීන කණ්ඩායමේ අපේක්ෂකයන් තිදෙනෙකු දක්වා මනාප ලකුණු කළ හැකි ය.
අවශ්‍ය නම් මනාප සලකුණු නොකර පක්ෂයට හෝ ස්වාධීන කණ්ඩායමට පමණක් ඡන්දය සලකුණු කිරීමේ හැකියාව ද තිබේ.
ජයග්‍රාහකයින් තේරීම
සෑම දිස්ත්‍රික්කයකට ම හිමි මන්ත්‍රී ආසන සංඛ්‍යාවෙන් එක් ආසනයක් බෝනස් ආසනය හෙවත් ප්‍රසාද ආසනය යි. එය හිමි වන්නේ දිස්ත්‍රික්කයේ වැඩි ම ඡන්ද සංඛ්‍යාවක් ලබා ගන්නා දේශපාලන පක්ෂයට හෝ ස්වාධීන කණ්ඩායමට ය.
දෙවන පියවර වශයෙන් ඒ ඒ දිස්ත්‍රික්කයේ ප්‍රකාශිත වලංගු මුළු ඡන්ද සංඛ්‍යාවෙන් 5%කට අඩු ඡන්ද ලබා ගත් පක්ෂ හෝ ස්වාධීන කණ්ඩායම් තරගයෙන් ඉවත් කරයි.
ඉන් පසුව ‘සම්ප්‍රයුක්ත ඡන්ද සංඛ්‍යාව’ හෙවත් මන්ත්‍රී අසුනක් දිනාගැනීමට අවශ්‍ය ඡන්ද සංඛ්‍යාව ගණනය කරයි. ඒ සඳහා දිස්ත්‍රික්කයේ ප්‍රකාශිත වලංගු මුළු ඡන්ද සංඛ්‍යාවෙන් 5%ට අඩු පක්ෂ හා ස්වාධීන කණ්ඩායම්වල ඡන්ද සංඛ්‍යාව අඩු කර ‘අදාළ ඡන්ද සංඛ්‍යාව’ සොයා ගනියි.
වැඩි ම ඡන්ද ලබාගත් පිළිවෙළට පක්ෂ හා ස්වාධීන කණ්ඩායම් පෙළගස්වා ඉහත ක්‍රමවේදය යටතේ එක් එක් පාර්ශවයන් දිනාගත් මන්ත්‍රී ආසන සංඛ්‍යාව තීරණය කිරීම සිදු වේ. මන්ත්‍රී ධූර ඉතිරි නැතිව බෙදෙන්නේ නැති නම් නොබෙදුණු වැඩි ම ඡන්ද ශේෂයක් ඇති පක්ෂයට හෝ කණ්ඩායමට එම ආසන හිමි වේ.
නොබෙදුණු අගය සමාන වන්නේ නම් කුසපත් ඇදීමකින් ඉතිරි මන්ත්‍රී ධූරය හිමිවන පක්ෂය හෝ ස්වාධීන කණ්ඩායම තීරණය කරයි.
ජාතික ලැයිස්තුවට මන්ත්‍රීවරුන් තෝරා ගැනීම
ජාතික ලැයිස්තුවේ මන්ත්‍රී ධූර 29, එක් එක් පක්ෂය හෝ ස්වාධීන කණ්ඩායම විසින් දිවයිනෙන් ම හිමි කර ගන්නා ලද ඡන්ද සංඛ්‍යාව අනුව හිමි වේ.
ආර්ථික තත්ත්වය කෙබඳු ද?
2024 අගෝස්තු මස අවසන් වන විට මෙරට සතු දළ විදේශ සංචිත ප්‍රමාණය ඇමෙරිකානු ඩොලර් බිලියන 6කි.
එහෙත්, රට තවමත් ඉහළ දරිද්‍රතා මට්ටම්, ආදායම් බේදී යාමේ විෂමතා සහ ශ්‍රම වෙළෙඳපොළ ගැටලුවලට මුහුණ දෙන බව ලෝක බැංකුව ඉකුත් අප්‍රෙල් මස නිකුත් කළ ද්වි-වාර්ෂික යාවත්කාලීන වාර්තාව අනාවරණය කළේ ය.
දරිද්‍රතා අනුපාත පිටපිට ම සිව්වන වසරටත් අඛණ්ඩව ඉහළ ගිය අතර, 2023දී ශ්‍රී ලාංකිකයන්ගෙන් 25.9%ක් දරිද්‍රතා රේඛාවට පහළින් ජීවත් වන බව ගණන් බලා ඇත.
රාජ්‍ය ආදායම වැඩි කර ගැනීම උදෙසා වක්‍ර බදු පමණක් නොව ඍජු බදු ද රජය විසින් සැලකිය යුතු මට්ටමකින් ඉහළ දමනු ලැබ තිබේ.
රට බංකොලොත්භාවයට පත් වීමත් සමග රජය ලබාගෙන තිබූ දෙස් විදෙස් ණය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීම සම්බන්ධයෙන් අවධානය යොමු වූ අතර ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල සමග ඇති කරගත් ඩොලර් බිලියන 2.9ක ණය පහසුකම යටතේ ශ්‍රී ලංකාවට ණය වාරික තුනක් හිමිව තිබේ. ශ්‍රී ලංකාව මේවන විට එහි තුන්වන සමාලෝචනය අභියස සිටියි.
උද්ධමනය
2022 වසරේදී වාර්තාගත ලෙස ඉහළ ගිය උද්ධමනය මේ වනවිට සැලකිය යුතු ලෙස පහළ ගොස් තිබේ.
එහෙත් තවමත් වෙළෙඳපොළේ භාණ්ඩ මිල ගණන්වල කැපී පෙනන අඩුවීමන් දක්නට නොලැබෙන අතර 2022 වසරෙන් පසු විශාල ප්‍රතිශතවලින් ඉහළ දැමුණු ඉන්ධන, විදුලි, ජල සහ ගෑස් මිල ගණන් මෑත අවස්ථා කිහිපයකදී පහළ දැමිණි.
කෙසේ වෙතත් කොළඹ පාරිභෝගික මිල දර්ශකයෙහි වාර්ෂික ලක්ෂ්‍යමය වෙනස මගින් මනිනු ලබන මතුපිට උද්ධමනය, 2024 සැප්තැම්බර් මාසයේදී සියයට ඍණ 0.5ක අගයක් වාර්තා කළේ ය.
ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවට අනුව මෙය 2015 සැප්තැම්බර් මාසයට පසුව උද්ධමනය ඍණ අගයක් (අවධමනයක්) පෙන්නුම් කළ පළමු අවස්ථාව වේ.
ගෝලීය සාගිනි දර්ශකයේ ශ්‍රී ලංකාව සිටින්නේ කොහේ ද?
2024 ගෝලීය සාගිනි දර්කයේ ශ්‍රී ලංකාව රටවල් 127ක් අතරින් 56 වන ස්ථානයට පත්ව ඇත.
2024 සතුටු දර්ශකයේ ශ්‍රී ලංකාව සිටින්නේ කොහේ ද?
2024 වසරේ නිකුත් කෙරුණු ලෝක සතුටු දර්ශකයේ ශ්‍රී ලංකාව සිටින්නේ 128 වන ස්ථානයේ ය.