2024 ජනාධිපතිවරණයත් සමඟ සිදුවූ දේශපාලනික පෙරළියට පසු පැවැත්වෙන මෙවර මහමැතිවරණය මේ වන විට උණුසුම් වී තිබෙනවා. පක්ෂ අභ්‍යන්තර ගැටුම් උත්සන්න වී නාටක රැසක් කරළියේ රඟ දැක්වෙනවා වගේ ම පරණ මුහුණු පසුපසට ගොස් අලුත් මුහුණු රැසක් ඉදිරියට පැමිණ තිබීම මෙවර මැතිවරණයේ විශේෂත්වයක්. නමුත් ඇතැම් පරණ මුහුණු මහ මැතිවරණයට තරඟ නොකලත් ජාතික ලැයිස්තුවෙන් ඉදිරිපත් වීමක් දකින්න පුලුවන්.
බොහෝ පක්ෂ මේ වන විට සිය පක්ෂයන්ගේ ජාතික ලැයිස්තු ඉදිරිපත් කර අවසන්. එම ජාතික ලැයිස්තු බැලුවමනම් පෙනෙන්න තිබෙන්නේ ඇත්තටම පරණ මුහුණු ජන වරමක් නැතුව නැවත පාර්ලිමේන්තුවට පැමිණීමේ උත්සහයක නිරත වෙන බවයි. ඇත්තට ම මේ ජාතික ලැයිස්තුව කියන්නේ මොකක් ද? ජාතික ලැයිස්තුව කියන්නේ මැතිවරණයෙන් පරාජය වෙන අයට පස්ස දොරෙන් පාර්ලිමේන්තුවට පැමිණීමේ අවස්ථාවක් ලබාදෙන එකක් ද? වර්තමානයේ ජාතික ලැයිස්තුවේ සැබෑ අරමුණු ඉටුවනවා ද යන්න සැබෑ ගැටලුවක් බවට පත්ව තිබෙනවා. ඒ නිසා ම අපි හිතුවා ජාතික ලැයිස්තු ක්‍රමවේදය කියන්නේ මොකක්ද? ඉන් බලාපොරොත්තු වෙන දේ මොකක් ද කියලා හොයලා බලන්න.
ජාතික ලැයිස්තු මන්ත්‍රීවරයෙක් කියන්නේ කවු ද?
මහ මැතිවරණයකදී ඡන්ද ප්‍රතිඵල නිකුත් වී අවසන් වූ වහාම බොහෝ දෙනෙකුගේ අවධානය යොමුවන්නේ ජාතික ලැයිස්තු මන්ත්‍රී ධූර බෙදී යන ආකාරය පිළිබඳවය. ශ්‍රී ලංකා පාර්ලිමේන්තුවට සාමාජිකයින් 225ක් තේරී පත්වන අතර ඉන් 196ක් මහජන ඡන්දයෙන් ද ඉතිරි මන්ත්‍රීවරු 29 දෙනා ජාතික ලැයිස්තුව හරහා ද පාර්ලිමේන්තුවට තේරී පත්වනවා. මෙලෙස ජාතික ලැයිස්තුවෙන් පාර්ලිමේන්තුවට තේරී පත් වන මන්ත්‍රීවරු මහජන චන්දයෙන් තේරීපත් නොවන අතර දේශපාලන පක්ෂ විසින් හෝ ස්වාධීන කණ්ඩායම් විසින් ශ්‍රී ලංකාවේ පාර්ලිමේන්තුවට පත් කරනු ලැබූ අය වනවා. මෙම ජාතික ලැයිස්තු කරමවේදයට අනුව තරග වැදෙන යම් පක්ෂයකට හෝ ස්වාධීන කණ්ඩායමකට ජාතික ලැයිස්තු පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රී සංඛ්‍යාවක් වෙන් කරනු ලබන්නේ ප්‍රකාශික ජාතික ඡන්ද සංඛ්‍යාවෙහි ඔවුන්ගේ කොටස ප්‍රකාරවයි.
ජාතික ලැයිස්තුවක් ඇයි ?
1978 දෙවන ජනරජ ව්‍යවස්ථාව මගින් මෙරටට හඳුන්වා දෙන ලද සමානුපාතික නියෝජන ක්‍රමයේ ප්‍රධාන අංගයක් ලෙස ජාතික ලැයිස්තු ක්‍රමය 14 වන ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය මගින් 1988 මැයි 24 හඳුන්වා දී තිබෙනවා. මෙහිදී පාර්ලිමේන්තුවට වරම් ලබන සාමාජිකයන් 225 දෙනාගෙන් 196 මහජන නියෝජනය යටතේ ද ඉතිරි 29 දෙනා ජාතික ලැයිස්තුව හරහා පාර්ලිමේන්තුවට පත්වනවා. මෙම ක්‍රමය ප්‍රථම වරට 1989 දී භාවිතයට ගෙන ඇත. ජාතික ලැයිස්තු ක්‍රමය හරහා සමාජයට ඉටුවන්නට ඇති ප්‍රධාන කාරණාවන් ඉටුවනවා ද යන්න ප්‍රශ්නාර්ථයකි. ජාතික ලැයිස්තුව යනු ශ්‍රී ලංකා පාර්ලිමේන්තුවට පිවිසීමේ ‘හොර පාරක්’ දැයි විවිධ විවේචන මගින් ප්‍රශ්න කෙරෙනවා.
නමුත් මෙම ජාතික ලැයිස්තු කරමවේදයේ සැබෑ අරමුණ වන්නේ, වෘත්තීය වශයෙන් දේශපාලනයේ නිරත නොවන උගත්, බුද්ධිමත්, පාර්ලිමේන්තුව සඳහා දායකත්වය ලබාදීම වැදගත්වන වෘතිකයින්, විද්වතුන් ඇතුළු සමජයේ ප්‍රමුඛ පුද්ගලයින්ට පාර්ලිමේන්තු ක්‍රියාකාරිත්වයට එක්වීමට අවස්ථාවක් ලබාදීමයි. එනම් සෘජු මහජන ඡන්දයෙන් මහ ජනතාව තීන්දුකරන තරඟකාරී මැතිවරණයකින් පාර්ලිමේන්තු නියෝජනයක් ලබාගත නොහැකි ජන කණ්ඩායම්වලට නියෝජනයක් ලබාදීමයි. එමඟින් උගතුන්ගේ දායකත්වය පාර්ලිමේන්තු ක්‍රියාකාරිත්වයට ලබාගනිමින් පාර්ලිමේන්තුවට අගයක් එක්කිරීමේ හැකියාව තිබෙනවා.
එමෙන්ම එවන් විද්වතුන් රාජ්‍යයේ ව්‍යවස්ථාදායකයට එක් කරගැනීම තුළ රට සංවර්ධනාත්මක අවධියක් කරා ගෙන යාම මෙහි ප්‍රධාන අරමුණයි. මෙලෙස දේශපාලන චරිත ලෙස පිළිගැනීමක් නොමැති එහෙත් අධ්‍යාපනික සහ වෘත්තීමය වශයෙන් වටිනාකමක් සහිත පුද්ගලයින් ජාතික ලැයිස්තු ක්‍රමය මඟින් ලැබෙන වාසි කිහිපයකි.
- උගත් බුද්ධිමත් පුද්ගලයන්ගේ සහභාගීත්වය හිමි වීම.
- ඔවුන් තුළ ඇති බුද්ධිමත් භාවය හා කාර්යශූර්යත්වය තුළින් යහපත් රටත් ගොඩ නැඟීමට හැකි වීම.
- කාර්යක්ෂම හා විධිමත් පාර්ලිමේන්තුවක් බිහිවීම.
- සුළු ජාතීන්ට ද, නියෝජනයක් හිමි වීම.
- පාර්ලිමේන්තුවේ දෙවන මණ්ඩලයක් ලෙස ක්‍රියා කිරීම.
- ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ආරක්ෂාවීම
ජාතික ලැයිස්තු සාමාජිකයින් පත්කරගන්නේ කොහොම ද?
සාමාජිකයන් තෝරා පන් කර ගැනීමේදී ඡන්ද දායකයන් ජන්දය ප්‍රකාශ කරනුයේ පක්ෂය සඳහාය. එහිදී ඡන්දදායකයාට එක් ඡන්දයක් පමණක් හිමිවනවා. මෙහිදී පක්ෂය විසින් මැතිවරණය සඳහා අපේක්ෂක ලැයිස්තුවක් ඉදිරිපත් කළ යුතු අතර එයට අතිරේක නම් 03 ක් ද, ඇතුළත් කළ යුතුය. මෙහිදී පක්ෂයට ලැබුණු මුළු ඡන්ද සංඛ්‍යාව මන්ත්‍රීවරයෙකු වශයෙන් තේරී පත්වීමට අවශ්‍ය ජන්ද සංඛ්‍යාවෙන් බෙදීමෙන් එම පක්ෂයට හිමි ආසන සංඛ්‍යාව තීරණය වනවා. මහ මැතිවරණයේදී ඒ ඒ පක්ෂ මුළු දිවයිනේම ලබා ගන්නා ඡන්ද අනුපාතයට අනුව ඛෙදා දෙනු ලබන හිමිකම් ප්‍රමාණයක් තිබෙනවා. මෙම වලංගු ඡන්ද සංඛ්‍යාව 29 න් බෙදා නියෝජනයට හිමි ඡන්ද සංඛ්‍යාව සොයා ගන්නවා. පසුව පක්ෂය ලබාගෙන ඇති මුළු ඡන්ද සංඛ්‍යාව වෙන වෙනම ගෙන ජාතික ඡන්ද අනුපාතයෙන් බෙදීම යටතේ නියෝජන 29 බෙදී යන ආකාරය තීරණය කළ යුතුවනවා. පසුව මැතිවරණ කොමසාරිස් දේශපාලන පක්ෂයක නම් එහි ලේඛම්වරයාට ද, ස්වාධින කණ්ඩායමක නම් එහි නායකයාට ද, සුදුස්සන් නම් කර යැවීමෙන් ජාතික ලැයිස්තුවේ 29 දෙනා පත්වීම සම්පූර්ණ වනවා.
වර්තමානයේ ජාතික ලැයිස්තුවේ සැබෑ අරමුණු ඉටුවනවා ද ?
වර්තමානයේ ජාතික ලැයිස්තු ක්‍රමය විවිධ දේශපාලන පක්ෂ ජන මතයක්වත් නොමැති පුද්ගලයින් තම පක්ෂයේ දෘෂ්ටිවාදයන් ශක්තිමත් කිරීමට ව්‍යවස්ථාදායකයට ඇතුලත් කර ගනිමින් තම දේශපාලන බල ව්‍යුහය තර කරගැනීමට ගනු ලබන උත්සහයක් ලෙස දකින්න පුලුවන්. දේශපාලන හිතවතුන් පවා මෙම ක්‍රමවේදය ඔස්සේ ජාතික ලැයිස්තු ක්‍රමවේදය හරහා පාර්ලිමේන්තුවේ මන්ත්‍රී ධූර ලබාගන්නා අවස්ථ්හා බහුලය. 1978 ජේ ආර් ජයවර්ධන ආණ්ඩුක්‍රම ප්‍රතිසංස්කරණය මගින් ව්‍යවස්ථාපිත කරන ලද ජාතික ලැයිස්තුව නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ ගැඹුරු දේශපාලන අර්ථය සුං කරනු ලබන දේශපාලන උපාංගයක් වී ඇති බවට පත්ව තිබෙනවා.ජාතික ලැයිස්තුවේ සැබෑ අරමුණු වර්තමාන දේශපාලනයේ ප්‍රායෝගික තලයේ ක්‍රියාත්මක නොවන තත්වයක් බවට පත්ව තිබෙනවා. මෙවර මහ මැතිවරණය තුළ ද ජන වරමක්වත් ලබාගැනීමට නොහැකි වේයැයි සිතන බොහොමයකගේ නම් ජාතික ලැයිස්තුවල දකින්න ලැබුනා. ඇතැම් විට මෙම ජාතික ලැයිතු ක්‍රමය හේතුවෙන් පක්ෂ අභ්‍යන්තර ගැටුම් පවා ඇතිවීම සිදුවනවා.
2020 පසුගිය මැතිවරණයේදී ද ජාතික ලැයිස්තු මන්ත්‍රීවරුන් පත්කිරීම පිළිබඳ පක්ෂ තුළ ගැටලුකාරී තත්වයන් ඇතිවුණා. එමෙන්ම පසුගිය මහ මැතිවරණයෙන් පසු බැසිල් රාජපක්ෂ ජාතික ලැයිස්තුවෙන් පාර්ලිමේන්තුවට පැමිණීම සමාජයේ විවේචනයට තුඩුදුන් කාරණාවක් වුණා. ද්විත්ව පුරවැසිභාවය නිසා මහමැතිවරණයෙන් පාර්ලිමේන්තුවට පිවිසීමට නොහැකි වූ බැසිල් විසිවෙනි ව්‍යවස්ථා සංශෝධනයෙන් අනතුරුව, ජාතික ලැයිස්තුව මඟින් පාර් ලිමේන්තුවට ඇතුල්වුණා.
2015 මහ මැතිවරණයෙන් පසු මෛත්‍රීපාල සිරිසේනගේ අවධියේ ද මහජන ඡන්දයෙන් පරාජය වූවන් කිහිපදෙනෙක් ම ජාතික ලැයිස්තුවෙන් පාර්ලිමේන්තුවට ඇතුල් වුණා. හිටපු ජනධිපති රනිල් වික්‍රමසිංහ ද එලෙස ජනතා පරමාධිපත්‍යකින් තොරව පරාජය වී සිටියදී ජාතික ලැයිස්තුවෙන් එවක පාර්ලිමේන්තුවට පත්වූ අයෙක්.
ඉතින් මෙවරත් කිසිඳු ජනතා ප්‍රසාදයක්, ජනතා පරමාධිපත්‍යයක් නොමැති වූවන් සූක්ෂමව පාර්ලිමේන්තුවට ජාතික ලැයිස්තුවෙන් පැමිණීම සිදුවීමට නියමිතයි. එයින් ජාතික ලැයිස්තුවේ සැබෑ අරමුණ ඉන් බැහැර වී තිබෙනවා. මෙලෙස ජාතික ලැයිස්තු ක්‍රමය නිවැරදිව ක්‍රියාතමක නොවීම තුළ ඕනෑම සමාජයක ජාතික මට්ටමේ විශාල කාර්යභාරයක් ඉටුකිරීමේ කුසලතා සහ අත්දැකීම් සහිත විශේෂ චරිත ව්‍යවස්ථා සම්පාදන ක්‍රියාවලියට සහභාගී කරගැනීමට නොහැකි වීම ඛේදනීය තත්වයක්.